TAHSİLDAR (TÜRKİYE'DEN BİR HEKAYE)

Çınar ARIKAN-MERSİN (MEŞYAD)

Kəndlilərlə, muxtar toplaşıb nə edəcəklərini düşünürlər. Bu gün, sabah kəndə müfəttiş gələcək. Nə edə bilərik? Vergidən necə qaçıraq malımızı, heyvanlarımızı deyə öz aralarında mübahisə edirlər. Hər kəs özünə görə bir həll yolu deyir, ancaq bir ortaq nöqtəyə gələ bilmirdilər.

Muxtar:

- Dostlar mən dövlət adamıyam. Mən bu məsələyə qarışmamalıyam. Nə edirsiniz edin. Öz məsələnizin həllini özünüz tapın. Müfəttiş gəlib məndən soruşacaq. Mən nə deyəcəyəm, o zaman?

-Haqlısan, Muxtar, sən qarışma, iclası da tərk et. Biz özümüz bir çarə düşünərik.

Muxtar iclasdan, kəndlilərin yanından sürətlə uzaqlaşdı. Onsuz da belə bir fürsət gözləyirdi. Doğru- dürüst bir insan idi. Amma kəndlilərin belə bir sıxıntısı olduqda onlara kömək edə bilmədiyi üçün özünü pis hiss etdi.

1940- cı illər dünyanın qarışıq olduğu, müharibələrin hər tərəfi yandırıb dağıtdığı, sülhün olmadığı bir zaman idi. Hökumət dünyada baş verən çətinliklərdən dolayı vergiləri artırdı. Bu, elə bir artım oldu ki, heyvanın qazancından çox vergi tutulurdu. Hətta bir dəfə kəndlini eşşəyə qoyulan vergini ödəmədiyi üçün Sinan Ağa hakim qarşısına çıxarmışdı. Hakim ilə Sinan Ağanın arasında belə bir dialoq olmuşdu:

-Sinan Atəş. Eşşəyə qoyulan vergini ödəmədiniz.

-Doğrudur, hakim bəyim.

-Nə vaxt ödəyəcəksən?

-Mən eşşəyin vergisini ödəməyəcəyəm.

-Doğru danış. Qanuna qarşı gəlirsən?

-Əsla, qanuna heç bir zaman qarşı gəlmədim. Qanun qarşısında boynum qıldan incədir. Lakin bu eşşəyi bazara çıxarıb satsam, qoyulan verginin dəyərindən aşağı sataram. Mən buraya gələrkən eşşəyə minib gəldim. Eşşək çöldə bağlıdır. Eşşəyin vergisini vermirəm, amma eşşəyi dövlətimə verirəm. Eşşək sizindir, hakim bəy. Mənim bundan başqa eşşəyim yoxdur. Vergisi varsa da dövlət versin".

 Hakimlə arasında baş verən bu dialoqdan sonra hakim də heç bir söz demədi Sinan Ağaya.

Sinan Ağanın hekayəsini bütün ətraf kəndlər eşitmişdi. Bu illərdə qoyulan vergilərə görə müfəttişlər kənd- kənd gəzər, sürü sahiblərindən heyvan başına vergisini siyahıya alar, zamanı gəlincə də bunların ödənməsini istəyərdi.

Müfəttişdən də, vergidən də hamı qorxar, vergi yığmaq zamanı gələndə isə insanlar düşünüb, danışır, bu məsələdn çıxış yolu əldə etmək barədə fikir mübadiləsi aparardılar. Başqa kəndlər də müfəttişin vergiləri yığmağa başladığını, sıra ilə kəndləri dolaşdığını eşitmişdilər. Bu iclas da belə bir günə təsadüf etsə də, hələ kəndlilər bir qərara gəlməmişdilər.

Dağa- daşa qovulurdu keçilər.Evdə bir neçə baş heyvan saxlayıb, qalanını da müfəttişin görmədiyi, bilmədiyi yerlərdə gizləyir, yalnız bunlara vergi qoyulmasını təmin edərək yüksək vergilərin altına girməkdən xilas olurdular.

Müfəttişin gəlişi bir bazar günü günortadan sonraya təsadüf etmişdi. Muxtar atına minib gəlmiş, müfəttişi qarşılayıb, evinə dəvət etmişdi. Onu evində qonaq edəcəkdi. Evə gələndə heybə atdan endirilmiş, atın ehtiyacları həll edilib pəyəyə aparılmış yem və samanı verilmişdi. O saatda onsuz da bütün keçi sürüləri, heyvanlar dağlara yayılmışdı. Hələlik bir çətinlik yox idi. Muxtarın evinə yerləşmişdi müfəttiş. Siyahıya almağa da ertəsi gün başlayacaqdı. Çobanlara xəbər verildi. Heyvanlar xəbər verilənə qədər kəndə göndərilməyəcəkdi. Siyahıya alma aparıldıqdan, müfəttiş kənddən getdikdən sonra qoyunlar evə qaytarılmalı idi.

Müfəttişlər çox sərt və amansızdı. Kəndlilər onların sərtliyini bildiyi üçün səslərini çıxartmaz, o nə desə razılaşır, hörmətlə qulaq asardılar.

Kəndlilər arasında müfəttişlərin xüsusi olaraq insafsız və sərt yetişdirilmələrinə dair çox geniş yayılmış bir məlumat də vardı. Adamların təsəvvüründə nədənsə hamı cüssəli, yoğun səsli, dediyim dedikdir, çaldığım fit, inadkarlığım inadkarlıqdır,- deyən adamlardan olmalı idi sanki müfəttişlər.

Muxtar xüsusi otaq və gözəl bir yataq hazırlatdırmışdı müfəttiş üçün. Bir gün qalacaqdı, beş gün bilinmirdi. Hər kəsin vergisini alıb, qeydləri aparana qədər kənddən çıxmazdı.

İşində xəta etməməliydi. Dərhal toyuq kəsilmiş, yemək hazırlanmışdı. Axşama gözəl bir süfrə qurulacaq, müfəttişə qonaqlıq veriləcəkdi.

Müfəttiş axşama qədər muxtarın evində dincəldi. Axşam olunca hazırlıqlara başlandı, qızıl sininin üstünə bir mis sini yerləşdirildi. Yuxa çörək , toyuğun döş əti müfəttişin önündəki boşqaba qoyuldu. Müfəttiş gəlmiş və ziyafətə başlanmışdı. Bir az yemək yedikdən sonra müfəttiş:

-Bir bakal gətizdir muxtar,  dedi.

Muxtar evdəkilərə qışqırdı:

-Bir bakal gətirin görək. Az sonra qalın şamdan düzəldilmiş, saplaqlı bir bakal gətirilib süfrəyə qoyuldu.

Hələ bu heybəyə uzan muxtar, - dedi müfəttiş.

Muxtar heybəni götürüb müfəttişə yaxınlaşdı. Müfəttiş heybənin gözlərindən birinə əlini uzatdı. İçi maye dolu bir şüşə butulka çıxarıb,- bu boğma araq şüşəsi, dedi. Sonra kuboka bu şüşədəki mayedən tökərək bir az doldurdu. Butulkanı əlinə alıb içini su ilə doldurduğu stəkanın içinə bir az da su tökdü. Bakaldakı maye indi ağ rəng almışdı. Muxtar müfəttişi izləyirdi. Müfəttiş yeməkdən, toyuq ətindən bir az götürüb ağzına atır, çeynəyirdi. Sonra bakalı qaldırıb bir qurtum da bu ağ mayedən içib üstünən də "Ohh"! , deyirdi. Bu hal bir neçə dəfə təkrarlandı. Muxtar müfəttişin hər bir "Ohh!" sözündən sonra yerində dayanmır, hər iki tərəfə boylanır, tərpənir, ağzını marçıldadırdı. Muxtarın bu hərəkətləri müfəttişin da gözündən yayınmamışdı.

-Nədir, Muxtar yəqin ki,mənə həsəd apardın?

-Yox, bəyim.

-Həsəd aparırsan, qibtə edirsən.

-Hə bəyim.

-Gətirt bir bakal da, sənin üçün süzüm. Muxtar qışqırdı.

-Bir bakal da mənə gətirin.

Bakal gətirdilər. Müfəttiş bakala bir az mayedən süzüb suyunu da əlavə edib, Muxtara uzatdı.

Muxtar da müfəttiş kimi əvvəl ətdən bir az atdı ağzına, çeynədi, bakalı qaldırdı, bir qurtum çəkdi başına. Bu da nə imiş? Müfəttişin "Ohh"!- deyərək içdiyi bu ağ maye heç də şirin bir şey deyildi. Ağzını yandırmışdı. Muxtar üzünü turşutdu. Heç bir şey demədi. Niyə?- sonra müfəttişə qışqırdı.

-Bəyim, ayıb deyilsə səndən bir şey soruşacağam.

-Soruş Muxtar.

-Bəy, Bu içdiyin... Bu içdiyin ağ şeyi, soruşmaq ayıb olmasın, sən özün könllümü içirsən, yoxsa bunu hökumətin təzyiqi iləmi edirsən?

Müfəttiş güldü. Heç bir şey demədi.

Muxtar isə müfəttişin insafsız, mərhəmətsiz və sərt davranışlarını içdiyi bu ağ maye ilə təmin etdiyini güman etməyinəə davam etdi.

Ertəsi gün kəndlilər heyvanların sayını siyahıya saldırmaq üçün aparanda məlum oldu ki, müfəttiş kənddən gedıb. Kəndlilər isə müfəttişin kənddən getməsi ilə rahat nəfəs alıb, gündəlik həyatlarına davam etdilər.

(*)Tahsildar- vergiyığan (Müfəttiş)

Uygunlayan: GÜLNARƏ CƏMALƏDDİN

**************************************

                    GÜLNARE CEMALEDDİN KİMDİR?

Azerbaycan’ın Yardımlı ilçesinde doğdu.

Sumgayıt Devlet Üniversitesini bitirmiştir.

1988- yıldan bu yana Sumgayıt edebi ortamında faaliyet göstermektedir.

Ali Kərim adına "Deniz" edebi birliğinin üyesidir.

"GÜLEYLİYEM” adlı ilk şiiri 1989- yılında "Sosyalist Sumqayıtı" gazetesinde yayımlanmıştır.

 1990 yılında ise "Yıldız"  gazetesinde birkaç şiiri yayımlandı ve kamuoyu tarafından beğeniyle karşılandı.

2000 yılda Azerbaycan Yazarlar Birliğinin üyeliğine kabul edildi.

1999 yılında Azerbaycan Yazarlar Birliği Sumgayıt bölümünde danışman,

2017 yılından bu yana ise Azerbaycan Yazarlar Birliği'nin Sumgayıt bölümünün başkanı olarak görev yapıyor.

"KAHVERENGİ" adlı şiirler kitabının şairidir.

Daimi olarak yazıları dönem basında yayımlanmaktadır.

Türkiye’də çıkan "Çağrı" dergisinde ünlü şair Mehmet İsmail'in tanıtımı ile şiirleri yayımlanmıştır.

Türkiye’de Mersin ilindeki MSBC Kanal 2000 TV’de  "Damla- Damla Şiir" programında defalarca şiirleri seslendirilmiştir.

Halen şair Azerbaycan Sumgayıt şehrinde yaşamaktadır.

**************************************

TAHSİLDAR(*)

Çınar ARIKAN-MERSİN(MEŞYAD)

Köylülerle, muhtar toplanmışlar ne yapacaklarını kara kara düşünüyorlar. Bugün yarın köye tahsildar gelecek. Ne yapabiliriz? Vergiden nasıl kaçırabiliriz malımızı, hayvanlarımızı diye kendi aralarında tartışıyorlar. Herkes kendince bir çözüm söylüyor, ancak bir türlü ortak bir fikirde uzlaşamıyorlar. Muhtar:

—Arkadaşlar ben devlet adamıyım. Nasıl bir çözüm bulacağınıza karışmam. Ne yaparsanız yapın. Kendi çözümünüzü kendiniz bulun. Tahsildar gelip bana soracak. Ben ne diyeceğim o zaman?

—Haklısın muhtar, sen karışma, toplantıyı da terk et. Biz kendimiz bir çare düşünelim.

Muhtar toplantı yapan köylülerin yanından hızla uzaklaştı. Zaten böyle bir fırsat kolluyordu. Doğru, dürüst bir insandı. Ama köylülerin böyle bir sıkıntısı olduğunda kendilerine yardımcı olamamanın burukluğunu da hissetti.

1940’lı yıllar dünyanın karışık olduğu, savaşların her tarafı yakıp yıktığı, barışın olmadığı bir zaman dilimiydi. Hükümet dünyada yaşanan sıkıntılardan dolayı vergileri artırmıştı. Bu öyle bir artıştı ki hayvanın bedelinden daha çok vergisi tutuyordu. Hatta bir seferinde köylünün eşeğine konulan vergiyi ödemediği gerekçesi ile Sinan Ağa hâkim karşısına çıkarılmıştı da Hâkim ile Sinan Ağa’nın arasında şöyle bir diyalog geçmişti.

“—Sinan Ateş. Eşeğine konan vergiyi ödememişsin.

—Doğrudur hâkim beyim.

—Ne zaman ödeyeceksin?

—Ben eşeğin vergisini ödemeyeceğim.

—Doğru konuş. Kanuna karşı mı geliyorsun?

—Hâşâ kanuna hiçbir zaman karşı gelmem. Kanun karşısında boynum kıldan incedir. Lakin bu eşeği pazara çıkarsam satsam, konulan verginin değerine satamıyorum. Ben buraya gelirken eşeğe binip geldim. Eşek dışarıda bağlıdır. Eşeğin vergisini vermiyorum ama eşeği devletime veriyorum. Eşek sizindir Hâkim Bey. Benim bundan böyle eşeğim yok. Vergisi varsa da devlet versin.”

Hâkimle olan bu diyalogdan sonra hâkim de bir şey diyememişti Sinan Ağa’ya.

Sinan Ağa’nın hikâyesini bütün köyler duymuştu. Bu yıllarda konan vergilerden dolayı tahsildarlar köy köy dolaşır, sürü sahiplerine hayvan başına vergisini salar(1), zamanı gelince de bunların ödenmesini isterdi.

Tahsildardan da vergiden de herkes korkar,  vergi salma zamanı gelince insanlar oturur konuşur, ne yapmaları gerektiği konusunda fikir alışverişinde bulunurlardı. Başka köylerde tahsildarın vergileri salmaya başladığını, sıra ile köyleri dolaştığını duymuşlardı. Bu toplantıda işte böyle bir güne rastlamış ancak köylüler bir karar alamamışlardı.

Dağa taşa vurulurdu keçiler. Tahsildarın gelip de göremeyeceği, sayamayacağı yerlere kadar hayvanlar sürülür, evde birkaç baş hayvan bırakılır, sadece bunların vergilendirilmesi sağlanarak ödenemeyecek vergilerin altına girmekten kurtulurlardı.

Tahsildarın gelişi bir pazar günü öğleden sonraya rastlamıştı. Muhtar, atına binip gelmiş olan tahsildarı karşılamış, evine buyur etmişti. Onu evinde misafir edecekti. Eve geldiğinde heybe attan indirilmiş, atın eğeri çözülüp ahıra götürülmüş yem ve samanı verilmişti.  O saatte zaten bütün keçi sürüleri,  hayvanlar dağlarda yayılıyordu. Şimdilik bir sıkıntı yoktu. Muhtarın evine de yerleşmişti tahsildar. Sayıma da ertesi gün başlayacaktı. Koyun çobanlarına haber salındı. Hayvanlar haber verilinceye kadar köye getirilmeyecekti. Sayım yapıldıktan, tahsildar köyden ayrıldıktan sonra eve dönülecekti.

Tahsildarlar çok sert ve acımasızdı. Köylüler onların sertliğini bildiği için fazlaca sesini çıkarmaz, o ne derse uyar, hürmette kusur etmezlerdi.

Köylüler arasında tahsildarların özel olarak insafsız ve sert yetiştirildiğine dair yaygın bir kanaat da vardı. Nedense hep cüsseli,  kalın sesli, dediğim dedik çaldığım düdük, inadım inat türünden insanlardı tahsildarlar.

Muhtar özel bir oda açıp güzel bir yatak hazırlamıştı tahsildar için. Bir gün mü kalırdı, beş gün mü bilinmez. Herkesin vergisini salıp tespitleri yapıncaya kadar köyden ayrılmazdı.

Hizmette kusur etmemeliydi. Hemen tavuk kesilmiş, hazırlanmıştı. Yemeklikler hazırlanıyordu. Akşama güzel bir sofra kurulacak, tahsildara ikram yapılacaktı.

Tahsildar akşama kadar muhtarın evinde dinlendi. Akşam olunca somat(2) serilerek, sini altının üzerine de bakır sini(3) yerleştirildi. Yufka ekmekler konulmuş, tavuğun göğüs etleri tahsildarın önündeki tabağa konulmuştu. Tahsildar buyur edilmiş ve yemeğe başlanmıştı. Biraz yemek yedikten sonra tahsildar:

—Bir kupa getirttir muhtar, dedi.

Muhtar evdekilere seslendi:

—Bir kupa getirin bakalım. Az sonra kalın çamdan yapılmış, saplı bir kupa getirilip sofraya konulmuştu.

—Hele şu heybeye uzan muhtar, dedi tahsildar.

Muhtar heybeyi alıp tahsildarın yanına doğru yaklaştırdı. Tahsildar heybenin gözlerinden birine elini uzattı. İçi sıvı dolu bir cam şişe çıkardı. Bu boğma rakı(5) şişesiydi. Sonra kupayı bu şişedeki sıvıdan dökerek bir miktar doldurdu. Maşrapayı(6) eline alıp içini sıvı ile doldurduğu bardağın içine bir miktar su döktü. Kupadaki sıvı şimdi beyaz bir renk almıştı. Muhtar tahsildarı izliyordu. Tahsildar yemekten, tavuk etinden bir miktar alıyor, ağzına atıyor, çiğniyordu. Sonra kupayı kaldırıp bir yudum bu beyaz sıvıdan çekip üzerine de “Ohh!” diyordu. Bu böyle birkaç defa devam etmişti. Muhtar  tahsildarın her “Ohh!.” deyişinde yerinde duramıyor, iki tarafına bakınıyor, kıpırdıyor, ağzını kıpırdatıyordu. Muhtarın bu hareketleri tahsildarın da gözünden kaçmamıştı.

—Ne o muhtar herhâlde imrendin?

—Yok beyim.

—İmrendin, imrendin.

—He beyim.

—Getirt şuradan bir kupa da sana da doldurayım. Muhtar seslendi.

—Bir kupa da bana getirin.

Kupa geldi. Tahsildar kupaya bir miktar sıvıdan doldurup suyunu ekledi. Muhtarın önüne uzatıverdi.

Muhtar da tahsildar gibi önce etten bir miktar attı ağzına. Çiğnedi. Kupayı kaldırdı. Bir yudum çekti. O da ne?  Tahsildarın “Ohh!” çekerek içtiği bu beyaz sıvı hiç de tatlı bir şey değildi. Ağzını sanki yakmıştı. Muhtar yüzünü buruşturdu. Hiçbir şey diyemedi. Neden sonra tahsildara seslendi.

—Beyim kusura kalmazsan sana bir şey soracağım.

—Sor muhtar.

—Bu içtiğin beyaz şeyi, sormak ayıp olmasın ama sen kendi gönlünden mi içen yoksa bunu hükümet zoru ile mi içen?

Tahsildar sadece güldü. Hiçbir şey demedi.

Muhtar ise tahsildarın insafsız, acımasız ve sert davranışlarını bu içtiği beyaz sıvı ile sağladığını sanmaya devam etti.

Ertesi gün köyde bulabildiği hayvanların sayımını yapıp vergilerini salan tahsildar köyden ayrıldı. Köylü bir defa daha tahsildarın gitmesi ile rahat bir nefes alıp günlük hayatına devam etti.